29 September 2006, Katholiek Nieuwsblad

“Het is kruis of munt”, zei de non en trouwde met de bankier. Een spreekwoord dat het spanningsveld tussen geestelijke en materiële zaken aangeeft. Toch is het gebrek aan geld dé reden waarom veel kerkgebouwen gesloopt worden. De Task Force Toekomst Kerkgebouwen pleit voor onderzoek naar andere financieringsmogelijkheden.

Martijn van Rossum

Het ziet er naar uit dat in de komende decennia niet duizend, zoals eerder verwacht werd, maar duizenden kerkgebouwen in Nederland gesloopt zullen worden. Dat is de conclusie van De Task Force Toekomst Kerkgebouwen die in maart dit jaar werd opgericht (Zie KN 26 voor het interview met secretaris Rob Wolters). Daarom vindt zij dat er zo spoedig mogelijk onderzocht moet worden of andere manieren van financiering in Nederland mogelijk zijn. Het huidige stelsel van overheidssubsidies wordt door de Task Force ingewikkeld en niet toereikend genoemd. “De verantwoordelijkheden liggen te veel alleen bij kerkeigenaren en gemeenten. Er is geen landelijke visie die zich richt op alle kerkgebouwen.” Bij andere manieren van financiering kan gedacht worden aan het Duitse model van Kirchensteuer. In Duitsland betalen kerkleden via de inkomstenbelasting (9 procent van het bruto loon) hun bijdrage aan de kerk. Schaduwzijde is echter dat dit ook de reden is dat veel kerkleden hun lidmaatschap van de Kerk opzeggen. In Frankrijk is het zo geregeld dat kerkgebouwen in eigendom zijn van de gemeenten die dan ook automatisch voor het onderhoud zorgen.

Secretaris Rob Wolters van de taakgroep: “Het model waarin overheden kerkgebouwen in eigendom en beheer hebben, en het gebruiksrecht kan liggen bij religieuze groeperingen of multifunctionele gebruikers spreekt ons zeer aan. Wij willen echter niet bij voorbaat een antwoord geven op de door ons gesignaleerde problemen, want de vraag naar adequate financiering van behoud en restauratie van kerkgebouwen is een onderwerp waar de landelijke politiek zelf actief een antwoord op zal moeten formuleren.” In ieder geval moet de rijksbijdrage volgens de Task Force substantieel omhoog. “In veel andere Europese landen is sloop ondenkbaar.”

De Jacobskerk in Den Bosch is voor de sloophamer gered, doordat deze omgedoopt is tot Jeroen Bosch Centrum. Wel moest het kruis van de toren wijken.

Meer open
De Task Force doet niet alleen een beroep op de overheid, maar ook op kerken en kerkeigenaren zelf. “De Task Force is voorstander van een beleid waarin kerkgebouwen in hogere mate open en toegankelijk zijn voor brede lagen in de bevolking en voor passend multifunctioneel gebruik, zoals concerten en kunsttentoonstellingen.” Volgens de Task Force wordt multifunctioneel gebruik nog te vaak bemoeilijkt door kerkeigenaren. Wolters: “Kerkgebouwen zullen diverse functies moeten gaan vervullen, maar wel functies die passen bij deze gebouwen. ‘Passendheid’ is ook zo’n begrip dat veel meer aandacht en maatschappelijke discussie behoeft en uiteraard afhankelijk is van cultuur, achtergrond en tijdsgewricht. Iets wat vijf eeuwen lang passend of onpassend is geweest, hoeft niet per definitie (on)passend te zijn in de komende eeuwen.” Volgens de secretaris is er een grote vraag naar kerkgebouwen. “Zowel voor spiritueel gebruik als voor multifunctioneel gebruik bestaat er grote vraag naar kerkgebouwen. Het probleem is echter dat groepen vaak niet weten waar ze moeten aankloppen. Als maatschappelijke vraag en aanbod echter bij elkaar zouden worden gebracht, kan een belangrijk deel van het kerkbestand een passende functie houden of krijgen” Hij noemt als voorbeeld de Sacramentskerk in Tilburg. “Een uitzendbureau wil van deze kerk de centrumkerk maken voor de grote Poolse gemeenschap in deze provincie.”

Multifunctioneel
Vanuit politiek Den Haag zijn inmiddels ook wat reacties losgekomen. De PvdA vindt dat de oplossing in eerste instantie ligt in het meer openstellen van de kerkgebouwen voor multifunctioneel gebruik. Tweede-Kamerlid Lia Roefs: “Ik probeer straks bij de behandeling van de begroting nog geld vrij te maken voor het achterstallig onderhoud van monumenten. Maar ik zie voorlopig nog niet de taak hieraan veel extra geld te besteden. Wij vinden dat het probleem voornamelijk ligt bij het nog niet openstaan voor multifunctioneel gebruik van kerkgebouwen. Ik zou nog niet willen roepen dat het huidige rijksbeleid ontoereikend is.”

‘In veel andere Europese landen is sloop ondenkbaar’

Een haast tegenovergestelde reactie komt van de ChristenUnie. Deze partij is juist wat huiverig over alternatieve manieren van kerkgebruik. Beleidsmedewerker Swannet Westland: “De ChristenUnie zou het ongewenst vinden wanneer er een discotheek wordt geopend in een voormalig kerkgebouw.” Daarentegen wil de ChristenUnie juist wel dat er extra geld komt voor de kerkgebouwen. “Er ligt op dit moment een enorm gat van 135 miljoen euro om alle restauratieachterstanden bij kerkgebouwen in te lopen. De visie van het kabinet wordt erg bepaald door de financiële ruimte die er is, en dat is teleurstellend. Daarom zien wij wel wat in het idee om een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheid van andere financieringsmogelijkheden. Al jaren achter elkaar blijkt dat de overheid op dit punt haar verantwoordelijkheid niet neemt. Bovendien kan het ook de maatschappelijke betrokkenheid bij het onderwerp vergroten.”

Niet overboord
Nicolien van Vroonhoven, Tweede-Kamerlid voor het CDA, vindt ook dat er meer geld moet vrijkomen voor de restauratie en behoud van kerkgebouwen. “Het behoud van kerkgebouwen is een belangrijke prioriteit voor het CDA. Inmiddels is door toedoen van de Tweede Kamer al meer dan 100 miljoen euro uitgetrokken voor restauratiedoeleinden. Maar het is nog niet genoeg. Er is nog steeds een tekort, ik zal me ervoor inzetten dat ook dit ingehaald kan worden.” Van Vroonhoven is er niet voor om het Nederlandse systeem van financiering zomaar overboord te zetten. “Het Duitse systeem houdt in dat we een nieuwe belasting moeten gaan invoeren en het Franse dat we de kerken moeten onteigenen. Voor beide systemen voel ik niet zo veel. We moeten niet te negatief zijn over ons eigen systeem. Bovendien kun je ook niet alleen naar de rijksoverheid wijzen. Kerkeigenaren kiezen vaak zelf voor sloop als ze de kosten niet meer kunnen opbrengen. De hand zou wat dat betreft wel wat vaker in eigen boezem gestoken mogen worden. Dat neemt niet weg dat de landelijke regelingen nog wel wat beter gestroomlijnd mogen worden.”

Misschien komen de voorstellen van de Task Force nog wel in het verkiezingsprogramma van het CDA te staan. De afdeling Brabant van het CDA gaat vandaag tijdens het CDA-congres een motie indienen waarbij wordt voorgesteld om de Duitse en Franse optie te onderzoeken. In de motie wordt ook gesteld dat veel meer publiek geld nodig is voor het behoud van kerkgebouwen.

Meer informatie: www.toekomstkerkgebouwen.nl

Bron: www.katholieknieuwsblad.nl