De toekomst van kerkgebouwen; een hopeloze zaak?

Bijdrage aan jubileumuitgave van de VBMK, november 2006


Actievoerder Door Jelsma voor de Clemenskerk

De heilige Clemens Maria Hofbauer, de patroonheilige voor hopeloze zaken, is een weinig bekende heilige. De Clemenskerk in Hilversum werd naar hem genoemd omdat het moeilijk bleek om de financiën voor de bouw bijeen te krijgen.
De kerk, gebouwd in 1914 door architect Van Gils, staat er nu treurig bij. In 1996 werd de kerk door het bisdom Haarlem gesloten, vanwege het teruglopende aantal kerkgangers en de hoge kosten voor restauratie. Het bisdom wil de kerk slopen, om de grond te kunnen verkopen.

De Stichting Vrienden van de Clemenskerk zet zich in voor het behoud en de herbestemming van de kerk. Ze vormt als ‘beheerder zonder sleutel’ een buitenbeentje binnen de VBMK. De kerk heeft al geruime tijd de status van Rijksmonument, bevestigd tot aan de Raad van State toe, maar is nog altijd niet veilig voor de slopershamer, zolang er geen financieel sluitende herbestemming voor het gebouw is gevonden.

De Clemenskerk staat model voor veel bedreigde of inmiddels verdwenen kerkgebouwen. Met de veranderingen in het religieuze landschap staat in ons land ook de financiering van deze gebouwen op losse schroeven. De VBMK reikt waardevolle handvatten aan voor de instandhouding van monumentale kerken, met goede informatie en adviezen voor een breder gebruik van de gebouwen. Maar zolang kerkgenootschappen slinken en hun eigendommen uit financiële overwegingen afstoten, blijft het lot van veel bijzondere religieuze gebouwen onzeker.

Kerkgebouwen vormen het erfgoed van een rijke culturele traditie. Een traditie die in Nederland vanouds gekenmerkt wordt door religieuze diversiteit en onderlinge verschillen. Een traditie die je niet krampachtig in stand hoeft te houden. Maar om het erfgoed van die traditie aan de marktwerking van het moment over te laten is een te groot risico. Dat betekent dat er belangrijke historie wordt weggevaagd, een onherstelbaar verlies voor komende generaties. Straks is het alleen in het buitenland nog mogelijk om een mooie stille kerk binnen te lopen.

Zullen kerkgebouwen in de toekomst voor mensen nog een functie kunnen vervullen? Speelt religie daarbij nog een rol? Of ontstaan er andere maatschappelijke invullingen voor de gebouwen? En nieuwe oplossingen voor het behoud en de financiering?
Voor een domineesdochter als ik, met een brede religieuze belangstelling, zijn dat belangrijke vragen. Vragen die ook aan bod komen in de landelijke Task Force Toekomst Kerkgebouwen waar ik deel van uit maak, en die is opgericht om de massale sloop van kerken een halt toe te roepen.
Een andere houding ten opzichte van het gezamenlijke religieuze erfgoed is dringend nodig. Anders vormt de toekomst van kerkgebouwen een hopeloze zaak. En de heilige Clemens kan niet overal voor opdraaien.

Door Jelsma

Voorzitter van de Stichting Vrienden van de Clemenskerk,
Lid van de landelijke Task Force Toekomst Kerkgebouwen.